مقاله تحلیل پتانسیل ها و نارسایی های بافت فرسوده شهری به منظور ساماندهی شهر گرگان

توضیحات

مقاله تحلیل پتانسیل ها و نارسایی های بافت فرسوده شهری به منظور ساماندهی شهر گرگانمقاله کنفرانس ارزیابی وتحلیل پتانسیل ها و نارسایی های بافت فرسوده شهری به منظور ساماندهی (نمونه موردی: شهرگرگان) نویسندگان: اصغر رشیدی ابراهیم حصار، سپیده قاسمی فر، زهرا رجایی، ششمین کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلفه‌های شهر اسلامی - 1393 کلیدواژه: بافت های فرسوده شهری ، ساماندهی ، برنامه ریزی راهبردی ، رتبه بندی عوامل ، سوات ، روش دلفی چکیده: بافت هاي فرسوده شهري پديده و مساله اي است كه اغلب شهر هاي كشور با آن مواجه اند. يكي ازراهكارهاي مطمئن وعملي پيشروي برنامه ريزان شهري براي ساماندهي فضايي مطلوب بافت هاي فرسودهشهري، شناخت قابليتها و پتانسيل هاي موجود در اين بافتها به منظور استفادهي بهينه از آن هاو نيز شناختنارسايي هاي موجود به منظور پرهيز از آنها و برنامه ريزي جهت كاهش انواع نامطلوبيت هايي است كه ازسوي اين طيف از خصوصيات بافت هاي فرسوده بر فضاهاي شهري وارد مي شود. مقاله حاضر مي كوشد تابه ارزيابي وتحليل پتانسيل ها و نارسايي هاي بافت فرسوده شهري در شهر گرگان بپردازد. نوع پژوهش حاضربه لحاظ ماهيت توصيفي- تحليلي و به لحاظ هدف كاربردي است. به منظور شناسايي عوامل دروني و بيروني تاثيرگذار بر بافت هاي فرسوده شهر گرگان و جمع آوري داده هاي و اطلاعات مربوط به آن از روش كتابخانهاي و ميداني استفاده شد. در مطالعات ميداني بوسيله روش دلفي از نظر 30 نفر خبره ومتخصص استفادهگرديد.پس از تاييد نهايي عوامل، اقدام به تهيه پرسشنامه شد كه روايي آن توسط 5نفر از اساتيد دانشگاه موردتاييد قرار گرفت؛ همچنين آلفاي كروباخ مربوط به پرسشنامه هاي داخلي و خارجي بهبه ترتيب (0/871) و (0/912) محاسبه گرديد. در مرحله بعد بوسيله تكنيك (SWOT) به ارزيابي عوامل داخلي وخارجي اقدام شده و در ادامه بوسيله آزمون فريدمن به رتبه بندي عوامل داخلي و خارجي اقدام گرديد. يافته ها نشان داد كه امتياز نهايي ماتريس داخلي و خارجي به ترتيب (3/75) و (3/43) بوده، لذا راهبردهاي غالب جهت ساماندهي بافت هاي فرسوده شهر گرگان از نوع راهبردهاي تهاجمي (SO) مي باشد. در نهايت با توجه به يافته هاو محاسبات انجام شده، پنج راهبرد ارائه گرديد. در سال های اخیر با افزایش بی رویه و بدون برنامه جمعیت بسیاری از بافت های داخلی شهر به تدریج کارکرد اصلی خود را از دست داده و با کارکرد نامناسب مواجه گشته است و با از بین رفتن شرایط مناسب زندگی به بافت فرسوده مبدل گشته اند)آقاجانی ومحمدی، 8012: 2(. به عبارتی دیگر بافت های تاریخی امروز، بخشی از بافت شهرهای کشور به یادگار مانده از یک یا دو قرن گذشته و حتی نیمه اول قرن حاضر می باشند که اکثر آن ها علی رغم واجد ارزش بودن از نظر تاریخی - فرهنگی به فرسودگی گراییده اند. ولیكن همواره ضرورت ساماندهی ،حفظ، احترام و بازآفرینی ارزش ها در این گونه بافت ها مورد توجه معماران، برنامه ریزان و طراحان شهری بوده است و به تاثیر ساختارهای اجتماعی، فرهنگی ،سیاسی و اقتصادی بر توسعه بافت های مذکور توجه گردیده و توسعه در بافت های تاریخی با رویكرد حفظ ارزش های کالبدی- فضایی مد نظر قرار گرفته است)ماجدی،8012: 18(؛ اما کارساماندهی این بافت ها با مسایل و مشكلات عدیده ای در بسیاری از مناطق مواجه گشته و در بعضی زمان ها به کندی پیش رفته است)آقاجانی ومحمدی، 8012: 2(همچنین پیچیده بودن مسایل ساماندهی بافت های فرسوده،باعث بیرغبتی بخش غیردولتی برای بهره برداری ازاین ظرفیتها شده است)آیینی واردستانی: 8011: 37(. رشد جمعیت شهری با توسعه ناموزون افقی شهر و از بین بردن منابع کشاورزی و طبیعی اطراف شهرها همراه بوده است. این در حالی است که بسیاری از شهرها دارای منابع فضایی باارزش، اما فرسوده ای هستند که راه گشای بسیاری از مشكلات به وجود آمده شهرها در حال حاضر است 08(. بافت تاریخی و قدیمی شهرهای کشور که در اغلب موارد هسته اولیه و اصلی آن شهرها را تشكیل می دهد از یک طرف جزو میراث فرهنگی و تاریخی آن شهرها محسوب شده و حفظ، بهسازی کالبدی و توانمند سازی عمل کردی آنها اجتناب ناپذیر می باشد و از طرف دیگر اغلب این بافت ها با گذشت زمان و عدم توجه و نگهداری مناسب، دچار فرسودگی و اضمحلال کالبدی و عملكردی می گردند. شناسایی وضعیت کالبدی و عملكردی این بافت ها به منظور برنامه ریزی و مدیریت حفظ و نگهداری آنها از اقدامات اولیه و مهمی است که باید صورت پذیرد)تیموری و همكاران ،8012: 8( مواد و روش این تحقیق بر مبنای هدف از نوع تحقیقات کاربردی-راهبردی است و بر حسب روش های گردآوری داده ها از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری این پژوهش،شهر گرگان است که برای جمع آوری داده ها و نظرات 03 نفر خبره، صاحب نظر و متخصص)اساتید و دانشجویان دکتری رشته های جغرافیاوبرنامه ریزی شهری، شهرسازی،جامعه شناسی، اقتصاد، معماری و( ...ازطریق پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. روش جمع آوری اطلاعات تا مرحله تنظیم و تایید روایی و پایایی پرسشنامه، نخست اسنادی و در مراحل بعد میدانی بود. در مطالعه میدانی با استفاده از تكنیک دلفی ونظران خبرگان و متخصصین واز طریق طیف لیكرت نسبت به تشخیص، تلخیص و تایید عوامل درونی و بیرونی تاثیرگذار بر بافت های فرسوده شهر گرگان اقدام گردید. سپس با توزیع پرسشنامه های تایید شده به بررسی وضعیت موجود و وضعیت مطلوب بافت های فرسوده در حیطه مدیریت شهری و برنامه ریزی راهبردی بافت های فرسوده شهری پرداخته شد. روایی پرسشنامه های نهایی توسط 5 نفر از اساتید دانشگاه تایید و پایایی پرسشنامه های مربوط به عوامل داخلی و خارجی از طریق محاسبه آلفای کرونباخ محاسبه گردید. خروجی آزمون آلفای کرونباخ برای پرسشنامه عوامل داخلی و خارجی به ترتیب)178/3(و)289/3( پیام اصلی تحلیل استراتژیک درونی و بیرونی)SWOT Analysis(، پیشرفت و حرکت رو به جلو بر اساس قوتها، به حداقل رساندن ضعف ها و فراهم کردن زمینه های قابل بهبود، غنیمت شمردن فرصت ها و خنثی کردن تهدیدها میباشد)1991,Byars(. بنابرین رایجترین کاربرد آن فراهم کردن چارچوپ منطقی برای هدایت نظامند بحثهای سیستم، راهبردهای مختلف و در نهایت انتخاب راهبرد است. شكل شماره)8( به صورت شماتیک چهارچوپ روش سوات را نشان می دهد. شکل1- ماتریس سوات و نحوهی تعیین استراتژی)افتخاری و مهدوی ،1331، 9( بر اساس توضیحات ارائه شده در بالا می توان مراحل کلی تدوین راهبردهاو تعیین راهبرد غالب برای ساماندهی بافت های فرسوده شهر گرگان بدین صورت تشریح نمود: نخست تعیین و شناسایی عوامل درونی شامل نقاط قوت و ضعف بافت های فرسود شناخت محدوده مورد مطالعه شهر گرگان مرکز شهرستان گرگان یكی از استان گلستان است که تقریبادر شمال ایران قرار گرفتهاست . جمعیت این شهر بنابر سرشماری سال 8023، )092598( نفر بوده است. اقوام آن شامل ساکنان بومی گرگان، سیستانیها، ترکمنها، بلوچها ، شاهرودیها، آذریها و برخی خراسانیهای مهاجر می باشند. سلسله مراتب استقرار فضایی این شهر در شهرستان، استان و ایران را در نقشه شماره یک می توان مشاهده نمود: نقشه شماره یک: سلسله مراتب استقرار فضایی شهر گرگان در استان و کشور : منبع مشاور مهندسین ، جامع طرح از برگرفته خودآوند 1333 بافت قدیم گرگان رامجموعه ای از محلات مسكونی و مراکز محلات تشكیل می دهد.سیرتحول آنچه که درحال حاضربافت گرگان نامیده می شود، حاکی