قانون دادگری
توضیحات
قانون دادگریاین کتاب تاریخچه ای دارد که باید بنویسیم : در سال ١٣١٢ یکی از آشنایان که بنزد رضاشاه رفت و آمد می کرد روزی بنزد من آمده چنین اعلیحضرت از عدلیه بسیار ناراضیست از داور [وزیر عدلیه از ١٣٠٥ تا ١٣١٢ و سپس وزیر مالیه تا ١٣١٥ که خودکشی کرد] و کارهای او خشمناکست . اگر شما اطلاعات » : گفت چون پافشاری مینمود .« خود را دربارة عدلیه بنویسید و راه اصلاح آنرا نشان بدهید م ؤثر خواهد بود که چیزی بنویسم گفتم : بدی عدلیه بیش از همه بعلت بدی قانونهاست . داور و همدستان او خرابکاریهایی دارند ولی اساس خرابی قانونست . اگر داور برود و وزیر صالحی بیاید یا قضات بیکبار عوض شوند چندان ت أثیری در کار نخواهد بو د . آمدیم باصلاح قانون این کار کوچ ک نیست . بر فرض آنکه رضاشاه تصمیم گیر د ، وزرا و مستشاران تمیز و همدستان ایشان نخواهند گزاشت . با اینحال چون شما اصرار می کنید شرحی دربار ة معایب قانون نوشته موادی هم برای جانشین بودن بآن قانون تهیه می کنم. در نتیج ة این گفتگو گفتار یکم این کتاب را که انتقاد از قانونهای عدلیه است با هفتاد و چند ماده قانون با شتاب (در مدت سه رو ز ) تهیه کرد ه بنام پیشنهاد برضاشاه بدفتر مخصوص فرستادم ، و در همان هنگامها در نا م ة دیگری رفتار و کردار داور و همدستان او را شرح داده درخواست کردم که یکسره بدست شاه داده شود. جای افسوس بود که پس از مدتی دانستم که آن پیشنهاد را بشاه نرسانیده اند ، و این نامه نیز بدست وزیر دربار افتاده که بنزد داور فرستاد و نتیجه ای که پدید آمد آن بود که کینه های داور بجوش آمد و بیک رشته آزارهایی دربارة من برخاست که در اینجا جای گفتن آنها نیست. افسوس بیشتر من از رهگذر پیشنهاد بود ، و برای آنکه نگزارم کوشش بیهوده ماند بهتر دانستم که گفتار دیگری (گفتار دوم این کتا ب ) بآن نوشته ها افزوده با یک دیباچه بچاپ رسانم و کتاب را برضاشاه بارمغان گردانم و این کار را در همانحال بانجام رسانیدم. شاید رضاشاه کتاب را ندید و هیچ آگاه نگردید و از آن راه نتیجه ای بدست نیآمد . ولی انتشار کتاب بسیار بجا افتا د . چون نخست بار بود که ایرانیان ایراد بقانونهای اروپا می شنیدند خواندن کتاب تکانی در آنها پدید می آورد و دلایل ک تاب و زبان سا د ة آن ناچارشان میساخت که ایرادها را بپذیرند و از خوشگمانی بی اندازة خود دربارة اروپاییان درگذرند. در آن هنگام من بنوشتن پیمان تازه آغاز کرده بیش از همه با اروپاییگری نبرد می کردم . این کتاب در آن زمینه کمک بسیار بما کرد. با آنکه کتاب نیمه نهانی فروخته میشد [اصل : نیمه نهائی فروخته می شود] شهرت بسیاری یافت و نظر دانشمندان را بخود جلب مردان منصف آنرا از هر « تند روی شده » : کرد. با آنکه کسانی بیکبار گردن بحق نگذارده می گفتند باره بجا می شمارن د . یکی از دوستان ما ، آقای محمد احمد (خانبهادر) آنرا بانگلیسی ترجمه کرد و پس از چندی نسخه های کتاب فروش رفته چیزی از آن باز نماند. از آنهنگام چاپ دوم کتاب را میخواستند . ولی ما فرصت نمیداشتیم . از سوی دیگر نیازی بآن نمیدیدم. تا امسال که چون میخوا ه یم تا توانیم در راه دست یافتن بسررشته داری گامها برداریم و خود را برای آن کار آماده تر گردانیم بچاپ این کتاب نیاز دیدیم. چه بیگمان ما به تغییر دادن قانونها و ت أسیس کردن وزارتخانه ها و اداره ها بشکل ساد ة بهتری نیاز خواهیم داشت و یکی از آن اداره ها که بیشتر باصلاح نیازمند است عدلیه است . عدلیه باید از ریشه تغییر یابد و قانونهایش نیز عوض شود ، و این کتاب در آن زمینه بسیار سودمند است. هفتاد و چند ماده که در این کتاب پیشنهاد شده در قسمت حقوقی پای ة یک عدلیه بسیار ساده و بسیار مفیدی تواند بود و من با آنکه دوباره آنرا بزیر نظر گرفتم نقصی ندیدم. در قسمت جزایی نیز باید همین سادگی را بدیده گرفت. پراکنده شدن این کت ا ب مقدمه است که در آیند ة نزدیکی بخواست خدا عدلیه ای در ایران از روی همین قانون برپا شود. متن کتاب بدانسان که بوده بچاپ رسیده و با آنکه زبانش عادیست تغییری در آن داده نشده . تنها دیباچه ای که خطاب برضاشاه نوشته شده بود برخی از قسمتهای آن که نیاز نمانده بود ان داخته شده است. تهران ١٣٢٤ احمد کسروی