ترکستان نامه: ترکستان در عهد هجوم مغول - جلد 2

توضیحات

ترکستان نامه: ترکستان در عهد هجوم مغول - جلد 2در جلد اول، پس از یادداشت مترجم و فهرست، شرح زندگانى آکادمیسین بارتولد(از پطروشفسکى)، مقدمه‏ى چاپ دوم متن روسى(از پطروشفسکى) و مقدمه‏ى مؤلف بر چاپ اول روسى در سال ١٩٠٠ ذکر شده، سپس متون و منابع شامل عهد پیش از مغول(متن‏هاى فارسى و عربى که از منابع کار بارتولد بوده است، مورد ارزیابى و نقد قرار مى‏گیرد)، بررسى آثار دوران هجوم مغول و پس از آن و کتاب‏هاى کمکى. اینها همه پیش از متن کتاب درج شده است. در ادامه، دو فصل از فصول پنج‏گانه متن کتاب، در این جلد ذکر مى‏شود: فصل اول، در جغرافیاى ما وراء النهر: تحقیقى که در این فصل آمده است خود شاه‏کارى است از تحقیقات جغرافیایى. اتکا به منابع دست اول، قدرت استنباط و شیوه‏ى تحلیل، امکان طرح و بررسى مبحثى را به بارتولد داده است که در کمتر اثرى از نوشته‏هاى محققانه‏ى دانشمندان نظیرى براى آن مى‏توان یافت. فصل دوم، در باره آسیاى میانه پیش از قرن دوازدهم میلادى(قرن ششم هجرى): در این فصل، از وضع زندگى مردم ما وراء النهر و شیوه‏ى حکومت و نظام طبقاتى آنان به تفصیل سخن مى‏رود، از اخبار مربوط به جریان فتوحات اعراب گفت‏وگو مى‏شود و روش حکومت تازیان و حکمرانان آنان بر منطقه‏هاى گشوده تحلیل مى‏گردد و از پیدایش نهضت‏ها و قیام‏ها سخن به میان مى‏آید. البته این، رئوس مطالب است که یاد کرده‏ام و گر نه در مطاوى هر یک از این فصول، مباحث دقیق و باریکى مطرح مى‏شود که ویژگى کار پرارزش بارتولد را مسجل مى‏سازد، همچون رواج سکه و آثار اجتماعى مترتب بر آن و یا چگونگى تدابیر یعقوب لیث در حصول حکومتى مستقر و مصادره‏ى اموال توان‏گران و نرمش برادر او عمرو و اظهار تمکین نسبت به خلیفه و دست‏درازى به ما وراء النهر و قلمرو سامانیان که موجب نابودى وى گردید و توضیح مقدمات حکومت سامانى و مناسبات سیاسى سامانیان و ترکان و... محتواى جلد دوم که سه فصل دیگر از فصول پنج‏گانه مى‏باشد، بعد از فهرست محتویات، به قرار ذیل مى‏باشد: فصل سوم: قراختائیان و خوارزم‏شاهیان‏ پس از ذکر مقدمات مبسوط در باب این حکومت‏ها، فصل سوم، با این نتیجه‏گیرى به پایان مى‏رسد: «بدین طریق سازمان سیاسى شرقى اسلامى که به دست عباسیان ایجاد شده و در زمان طاهریان و سامانیان تکامل یافته بود، اکنون دچار پاشیدگى و فساد کامل گشته بوده، اهمیت دستگاه ادارى بالکل سلب گردیده بود... محمد به هیچ‏یک از عناصر دستگاه دولت و هیچ طبقه‏اى از اهالى نمى‏توانست تکیه کند نتیجه‏ى مبارزه‏ى میان چنین دولتى با نیروهاى تازه‏نفس صحرانشینان که در آن زمان به‏وسیله‏ى یکى از داهى‏ترین سازمان‏دهندگان همه‏ى قرون و اعصار متحد شده بودند، معلوم و قابل درک است. فصل چهارم: چنگیز خان و مغولان‏ جریان پیدایش امپراطورى صحرانشینى چنگیزخان و ویژگى‏هاى ساختمان آن، مورد بحث این فصل است و در همین بخش، نشان داده مى‏شود که سطح فرهنگ و تمدن مغولان چنگیز خان مسلما از قبایل همانندش هم فروتر بوده است... و نمایندگان فرهنگ و تمدن در دربار چنگیز خان... بازرگانان مسلمانان بوده‏اند... و بالاخره استعداد عظیم چنگیز خان در سازمان امور، جالب منتهاى توجه است. فصل پنجم: ترکستان در زیر سلطه‏ى مغولان‏ این فصل، نخستین بار است که از روى دست‏نوشته‏ى بارتولد که در بایگانى فرهنگستان علوم شوروى محفوظ بوده است، منتشر مى‏شود. این فصل، در دست‏نوشته مزبور، عنوان ندارد و با کلمات«اوکتاى قاآن، در زمان حیات پدر...» آغاز مى‏گردد. سخن با گزینش اوکتاى از طرف پدر و دلایل برترى او بر برادران دیگر، جوچى و تولوى خان، شروع مى‏شود و از حوادثى که در طول این حکومت بر ترکستان رفته است و عصیان‏هایى که روى داده است، یاد مى‏گردد. کتاب، با یک ذیل، با عنوان«تواریخ وقایع» که سال‏شمارى دقیق است از حادثه‏ها و اتفاقات بزرگ و دو ضمیمه، شامل رئوس مطالب رساله پایان تحصیل تحت عنوان«ترکستان در زمان هجوم مغولان» و سخن‏رانى پیش از دفاع از رساله‏ى پایان تحصیل و یک فهرست کامل به پایان مى‏رسد. نکته اساسى و آخرین، آن است که کتاب، با نثرى به غایت فصیح و روان و منسجم به فارسى ترجمه شده است. نقد و بررسى و معرفى آثار تاریخى - جغرافیایى و نیز توصیف بلاد که در مقدمه مفصلى توسط مؤلف بیان گردیده، نشان‏دهنده مهارت و تسلط مؤلف بر کم و کیف منابع و مآخذ است. آنچه که بر اهمیت و وزانت علمى کتاب افزوده، ابتکار و خلاقیت بارتولد است در نحوه تدوین کتاب و ابداعاتى که در این زمینه ارائه داده است؛ از آن جمله ابتکار وى در تبیین مآخذ و روش کار که شاید در آن زمان تازگى داشته است.