وحي و تحلیل آن از نگاههای مختلف

توضیحات

وحي و تحلیل آن از نگاههای مختلفمعني لغوي وحي قبلا يادآور شديم كه قرآن از طريق وحي بر پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) نازل گرديده ولي چون كلمه وحي در قرآن و جز آن، داراي معاني گوناگوني است به همين مناسبت درباره آن، گزارش كوتاه زير در توضيح معناي لغوي وحي نگارش مي شود : 1ـ الهام فطري به انسان مانند الهام خداوند به مادر موسي (عليه السلام) كه به وي شير دهد و او را ميان صندوقي قرار داده، و به دريا افكند تا از شر فرعون ـ كه دامنگير اطفال ذكور بني اسرائيل گرديد ـ مصون ماند، و قرآن كريم نيز به اين قضيه اشاره كرده و از كلمه وحي استفاه نموده است : « و اوحينا الي ام موسي ان ارضعيه و القيه في اليم ... » 2ـ الهام غريزي به حيوان از قبيل الهام خداوند به زنبور در ساختن لانه خود، چنانكه قرآن مي گويد : « و اوحي ربك الي النحل ان اتخذي من الجبال بيوتا و من الشجر و مما يعرشون» 3ـ اشاره سريع و مرموز چنانكه خداوند درباره زكرياي پيامبر (عليه السلام) مي گويد : « فخرج علي قومه من المحراب فاوحي اليهم ان سبحوه بكره و عشيا» ضمن اين آيه، نوشته اند كه زكريا ـ بدون اينكه هيچگونه سخني با قوم خو بميان آورده باشد ـ مقصد و منظور خود را به آنان تفهيم كرد. 4ـ اشاره با جوارح و اعضاء چنانكه شاعر گويد : نظرت اليها نظره فتحيرت دقائق فكري في بديع صفاتها فاوحي اليها الطراف اني احبها فاثر ذاك الوحي في وجناتها 5ـ وسوسه و فتنه انگيزي شيطان چنانكه قرآن در اين مورد مي گويد : « وكذلك جعلنا لك نبي عدوا شياطين الجن و الانس يوحي بعضهم الي بعض زخرف القول غرورا» يا مي بينيم كه قرآن در جاي ديگر گويد : « ... و ان الشياطين ليوحون الي اوليائهم ليجادلوكم ... » بديهي است كه وحي خداوند متعال به انبياء (عليهم السلام) بر طبق هيچيك از معاني مذكور نيست بلكه وحي داراي همان رابطه نهاني پيامبر با خداوند مي باشد كه حقايق مربوط به جهان و مردم را از آن طريق دريافت مي كند و رسولان خداوند، آنرا نيز به مردم ابلاغ مي نمايند. 6ـ القاء امري به فرشتگان تا آنرا فورا فرمان برند. قرآن كريم در اين مورد مي گويد : اذ يوحي ربك الي الملائكه اني معكم فثبتوا الذين آمنوا ... اصولا القا هر امري به ديگري با كيفيت خاصي كه در قرآن مطرح است، مانند القاء آيات كتب آسماني بوسيله جبرائيل بر پيغمبر (صلي الله عليه و آله) كه از آن به وحي تعبير شده است ـ با معني وحي خداوند متعال به خود پيغمبر (صلي الله عليه و آله) تناسب و ارتباط نزديكي دارد، وحي بهر دو صورت يعني وحي به جبرائيل (عليه السلام) و وحي به پيامبر، هر دو ايجاد وظيفه و رسالت مي نمايد يعني فرشته موظف است با نقلي راستين، وحي الهي را به پيامبر برساند، و پيامبر نيز با امانت ويژه خود، آنرا به مردم ابلاغ كند. و آيه «فاوحي الي عبده ما اوحي» ناظر به همين نكته است، زيرا منظور اين است كه خداوند به بنده خود جبرائيل به پيغمبر رسانده است. و مفهوم وحي در اين آيه با مدلول «تنزيل» در آيه « و انه لتنزيل رب العالمين، نزل به الروح الامين، علي قلبك لتكون من المنذرين» جدائي ندارد. 7ـ سخن گفتن خداوند با انبياء چون در خود قرآن يادآوري شده است كه سخن گفتن باريتعالي با بشر را جز بعنوان وحي بگونه ديگري نبايد تلقي كرد چنانكه مي فرمايد : « و ما كان لبشر ان يكلمه الله الا وحيا ... » بايد از ذكر اين نكته دريغ نكنيم كه اصل معني لغوي وحي، اشاره سريع و نهاني است، و مرحوم محدث قمي مي نويسد : وحي در زبان تازي باين معني است كه انسان، مطلبي را بطور نهاني به ديگري القاء نمايد. و اصل وحي بمعني سخن پوشيده است، ولي بعدا به هر سخني اطلاق گرديد كه بطور پنهاني به ديگري القاء شود و بدو اختصاص يابد به گونه اي كه ديگران از آن آگاه نشوند. اين نكته كه اساس نخستين مفهوم واژه وحي را تشكيل مي دهد با هريك از معاني كه قبلا گزارش گرديد مناسباتي دارد، و به عبارت ديگر : معني لغوي وحي نسبت به معاني ديگري كه از قرآن و يا كلام عرب منظور شده است بيگانه نيست، چون سخن يا اشاره سريع و پنهاني ـ كه معني اصلي لغت وحي است ـ درتمام معاني ديگر وحي راه دارد. پس به اين نتيجه مي رسيم كه رابطه غيبي و نهاني ميان خداوند و برگزيدگان او ـ يعني انبياء و فرشتگان بهر صورتي برقرار شود ـ وحي نام دارد. و اين رابطه منحصر به انزال كتب بر انبياء نيست بلكه اين رابطه ممكن است به سه صورت زير برقرار شود : 1ـ القاء معني و مقصود بر قلب پيامبر بدون واسطه فرشته وحي.