فایل فرمولاسیون قرص سریع باز شونده دهانی تئوفیلین 100mg
توضیحات
فایل فرمولاسیون قرص سریع باز شونده دهانی تئوفیلین 100mgاین پایان نامه در قالب فرمت word قابل ویرایش ، آماده پرینت و ارائه به عنوان پروژه پایانی میباشد خلاصه فارسی قرصهای سریع باز شونده دهانی، اشکال دارویی جامدی هستند که در سه دهه اخیر، مورد توجه خاصی قرار گرفتهاند و به عنوان جایگزینی برای قرصها و کپسولهای معمولی مطرح هستند. این قرصها در تماس با بزاق دهان در عرض کمتر از 1 دقیقه بدون بر جای گذاشتن باقی ماندهای از خود به سرعت تجزیه شده و تبدیل به گرانولهای ریز قابل حل میگردند و در نتیجه به سادگی بلعیده میشوند و به راحتی جذب پری گاستریک دارند. هدف از این پایاننامه تهیه و ارزیابی فرمولاسیون قرصهای سریع باز شونده دهانی، تئوفیلین 100 mg میباشد. تئوفیلین از خانواده گزانتینها بوده که دردرمان آسم و بیماریهای انسدادی مجاری تنفسی کاربرد دارد و از آن استفاده میشود. میزان تئوفیلین در هر قرص 100 mg میباشد، که پس از انجام مطالعات پیش فرمولاسیون بر روی پودر مورد نظر مجموعاً 29 فرمول به روش تراکم مستقیم تهیه و مورد ارزیابی قرار دادیم. 10 فرمول از مجموع 29 فرمول را تحت سری A نامگذاری کردیم در آن به بررسی اثر بازکنندگی 3 ابر باز کننده کراس کارملوز سدیم، کراس پوویدون، سدیم استارچ گلیکولات (با درصدهای 2%، 3% و 5%) و بررسی Fmelt-C پرداختیم. سپس آزمایشهای کنترل فیزیکوشیمیایی شامل قطر، یکنواختی، وزن، فرسایش، سختی، زمان باز شدن، تستهای تعیین مقدار مادهی مؤثره و انحلال انجام میشود و در نهایت فرمولاسیون A6 به عنوان فرمولاسیون برتر از میان 10 فرمول بالا انتخاب گردید. سپس در سری بعد از فرمولاسیونها تحت عنوان B به دنبال اضافه کردن مانیتولDC grade) ) و کاستن از آویسل به عنوان پر کننده، به منظور بهبود طعم و حلالیت مطلوبتر بودیم. در نهایت به دنبال دستیابی به طعم مطلوب، از شیرین کنندهها و طعم دهندهها و نیز پلیمرهای پوشاننده طعم، با درصدهای مختلف استفاده شد. به علت تلخی بالا دارو و عدم پوشش با شیرین کننده و طعم دهندها، مجبور به استفاده از پلیمرهای مختلف برای ماسک کردن طعم شدیم. در سریC به بررسی اثر پوشانندگی، زمان باز شدن و تغییرات حلالیت با نسبتهای مختلف (ادراژیت EPO- دارو) پرداختیم. بیشترین میزان پلیمر همراه با زمان باز شدن زیر 1 دقیقه در C3 مشاهده شد ولی همچنان طعم مناسب نبود. در سری فرمولها تحت سری D به دنبال پلیمرهای سلولوزی با خاصیت پوشش طعم بودیم. درکل این سری طعم مناسب بود ولی از نظر زمان باز شدن نامطلوب بود و بهترین حالت آن پلیمرHPMC6 با عنوان D2 بود، که باز هم حدود 3 دقیقه برای قرص سریع باز شونده نامطلوب تلقی میشود. در سری E از ترکیبC3 و D2 استفاده کردیم و میزان مشتق سلولوزی را تا حد 1% میزان دارو کاهش دادیم. این فرمول از نظر پروفایل رهایش، زمان باز شدن و طعم مناسب بود. در نهایت در سری F با اضافه کردن طعم دهنده و شیرین کنندههای گوناگون و بررسی طعم توسط 10 داوطلب، فرمولاسیون با 2% اسانس نعناء ایدهآلتر از بقیه به حساب آمد و به عنوان فرمولاسیون برتر انتخاب گردید. به دلیل عدم وجود این فرم دارویی در ایران، امید است که این محصول را بتوان در کارخانجات داخلی تولید نمود. واژگان: ODT، تئوفیلین، تراکم مستقیم، ابر باز کننده، ادراژیت EPO، HPMC6، DC grade فهرست مطالب عنوان صفحه خلاصه فارسي.......................................... 1 فصل اول: کليات 1-1. ضرورت و اهميت موضوع............................ 4 1-2. بيان مسأله..................................... 5 1-3. هدف (هدف اصلي)................................. 5 1-4. اهداف (اهداف فرعي)............................. 5 فصل دوم: بررسي متون و مطالعات ديگران در اين زمينه بخش اول: سيستمهاي دارورساني دهاني 2-1-1. مقدمهاي بر اشكال دارويي...................... 9 2-1-1-1. راه دهاني (Oral Route)......................... 9 2-1-1-2. راه گونهاي (Buccal Route)..................... 10 2-1-1-3. راه مقعدي (Rectal Route) ...................... 10 2-1-1-4. راه استنشاقي (Inhalation Route)................. 10 2-1-1-5. راه استعمال موضعي (Transdermal Route).......... 10 2-1-1-6. راه تزريقي (Parenteral Route).................... 10 2-1-2. برخی ملاحظات دارو رسانی از راه دهان........... 11 2-1-2-1. گروهبندی سیستمهای دارورسانی دهانی.......... 12 2-1-2-1-1. گروهبندی بر اساس ملاحظات فیزیولوژیک....... 12 2-1-2-1-2. گروهبندی بر اساس میزان تحرک سیستم دارویی. 13 2-1-2-1-3. گروهبندی بر اساس خصوصیات ساختاری دارو رسانی 13 2-1-2-2. انواع سیستمهای دارو رسانی دهانی............ 14 2-1-2-2-1. قرصهای گونهای............................ 14 2-1-2-2-2. قرصهای زیر زبانی......................... 14 2-1-2-2-3. قرصهای جویدنی............................ 14 2-1-2-2-4. قرصهای مکیدنی............................ 14 2-1-2-2-5. خمیرها................................... 14 2-1-2-2-6. ژلها..................................... 15 2-1-2-2-7. آئروسلهای دهانی.......................... 15 2-1-2-2-8. دهان شویهها.............................. 15 2-1-2-2-9. سیستمهای دندانی.......................... 15 2-1-2-2-10. قطرههای دندان درد....................... 16 2-1-2-2-11. آدامسها................................. 16 2-1-2-2-12. مخاط چسبها.............................. 16 بخش دوم: قرصهای سریع باز شونده دهانی 2-2-1. قرصها........................................ 18 2-2-1-1. مزاياي قرصها............................... 18 2-2-1-2. معايب قرصها................................ 20 2-2-1-3. انواع قرصها................................ 20 2-2-1-3-1. قرصهاي خوراكي............................ 21 2-2-1-3-2. قرصهاي مورد استفاده در حفره دهان............ 26 2-2-1-3-3. قرصهايي كه از ساير راهها غير از دهان مصرف ميشوند 27 2-2-1-3-4. قرصهايي كه براي تهيه محلولها به كار برده ميشوند 28 2-2-1-4. قرصهاي سريع رهش............................. 29 2-2-1-4-1. مزاياي قرصهاي سريع رهش..................... 30 2-2-1-4-2. معايب قرصهاي سريع رهش...................... 31 2-2-1-4-3. موارد قابل توجه در تهيه قرصهاي سريع رهش...... 32 2-2-1-4-4. فرمولاسيونهاي قرص سريع رهش.................. 33 2-2-1-4-4-1. مواد مؤثره در فرمولاسيون قرص سريع رهش....... 33 2-2-1-4-4-2. مواد جانبي در فرمولاسيون قرص سريع رهش....... 34 2-2-1-4-4-2-1. رقيق كنندهها.......................... 35 2-2-1-4-4-2-2. چسبانندهها........................... 35 2-2-1-4-4-2-3. روان كنندهها.......................... 35 2-2-1-4-4-2-4. رنگ دهندهها.......................... 36 2-2-1-4-4-2-5. شيرين كنندهها......................... 36 2-2-1-4-4-2-6. طعم دهندهها........................... 37 2-2-1-4-4-2-7. بازكنندهها........................... 37 2-2-1-4-4-2-7-1. انواع باز كنندهها................... 38 2-2-1-4-4-2-7-2. بازكنندههاي جديد.................... 38 2-2-1-4-4-2-7-3. عوامل مؤثر در باز شدن قرصها........... 39 2-2-1-4-4-2-7-4. مكانيسم عمل باز كنندهها.............. 40 2-2-1-4-5. روشهاي توليد قرصهاي سريع رهش............... 49 2-2-1-4-5-1. تراكم مستقيم........................... 49 2-2-1-4-5-2. گرانولاسيون خشك......................... 50 2-2-1-4-5-3. گرانولاسيون مرطوب....................... 50 2-2-1-4-6. تكنولوژيهاي نوين ساخت قرصهاي سريع رهش....... 51 2-2-1-4-6-1. تكنولوژي Zydis ........................... 51 2-2-1-4-6-2. تكنولوژي Orasolv .......................... 53 2-2-1-4-6-3. تكنولوژي Durasolv ........................ 54 2-2-1-4-6-4. تكنولوژي Wowtab........................ 55 2-2-1-4-6-5. تكنولوژي Flashdose........................ 55 2-2-1-4-6-6. تكنولوژي Flashtab......................... 55 2-2-1-4-6-7. تكنولوژي Oraquick ......................... 56 2-2-1-4-7. آزمونهاي كنترل فيزيكوشيميايي قرصهاي سريع رهش 57 2-2-1-4-7-1. خصوصيات ظاهري قرص ....................... 55 2-2-1-4-7-2. آزمون يكنواختي شكل دارويي................ 56 2-2-1-4-7-2-1. آزمون يكنواختي وزن.................... 57 2-2-1-4-7-2-2. آزمون يكنواختي محتوا.................. 58 2-2-1-4-7-3. سختي................................... 58 2-2-1-4-7-4. آزمون فرسايشپذيري...................... 59 2-2-1-4-7-5. آزمون زمان باز شدن....................... 59 2-2-1-1-4-6. آزمون تعيين مقدار ماده مؤثره دارويي....... 60 2-2-1-1-4-7. آزمون پايداري.......................... 60 2-2-1-4-8. خصوصيات بعضي مواد موجود در فرمولاسيون........ 61 2-2-1-4-8-1. كراس كارملوز سديم ....................... 61 2-2-1-4-8-2. كراس پوويدون........................... 62 2-2-1-4-8-3. سدیم استارچ گلیکولات ................... 63 2-2-1-4-8-4. مانیتول................................ 64 2-2-1-4-8-5. سلولز میکروکریستالین................... 65 2-2-1-4-8-6. آسپارتام............................... 66 2-2-1-4-8-7. اودراژیت- ایی.......................... 66 2-2-1-4-8-8. هیدروکسی پروپیل متیل سلولز............. 67 بخش سوم: آسم 2-3. آسم........................................... 69 2-3-1. علائم و نشانههای بیماری....................... 69 2-3-2. علل و اتیولوژی............................... 69 2-3-3. پاتوفیزیولوژی................................ 70 2-3-4. پیشگیری...................................... 72 2-3-5. تشخیص........................................ 73 2-3-5-1. الگوی علائم................................. 73 2-3-5-2. تست پوستی.................................. 73 2-3-5-3. تست عملکرد ریوی............................ 73 2-3-5-3-1. گازهاي خون شرياني (ABG)................. 73 2-3-5-3-2. اسپیرومتری............................... 74 2-3-6. درمان........................................ 75 2-3-6-1. داروهای مورد استفاده ...................... 77 2-3-7. تشخیص افتراقی................................ 79 بخش چهارم: بیماری انسداد مزمن ریوی 2-4. بیماری مزمن انسدادی ریه....................... 82 2-4-1. تعریف........................................ 82 2-4-2. علائم......................................... 82 2-4-3. پاتولوژی..................................... 82 2-4-3-1. آمفیزم..................................... 83 2-4-3-2. برونشيت.................................... 83 2-4-4. تفاوتهای آسم و COPD.......................... 83 2-4-5. عامل بیماری.................................. 84 2-4-6. تشخیص........................................ 85 2-4-7. درمان ....................................... 85 2-4-7-1. واکسیناسیون................................ 85 2-4-7-2. ورزش....................................... 86 2-4-7-3. برونکودیلاتورها............................. 86 2-4-7-4. کورتیکواستروئیدها.......................... 87 2-4-7-5. درمان دیگر................................. 87 2-4-7-6. عمل جراحی.................................. 87 2-4-8. اهداف درمانی................................. 88 بخش پنجم: تئوفیلین 2-5-1.تئوفیلین...................................... 90 2-5-2. وزن مولکولی فرم انهیدروس..................... 90 2-5-3. نام شیمیایی.................................. 90 2-5-4. فرمول........................................ 90 2-5-5. نام تجاری.................................... 90 2-5-6. اشکال دارویی در حال حاضر..................... 90 2-5-7. مکانیسم اثر.................................. 90 2-5-8. فارماکوکینتیک................................ 91 2-5-9. موارد و مقدار مصرف........................... 92 2-5-10. موارد منع مصرف.............................. 92 2-5-11. احتیاطات.................................... 92 2-5-12. عوارض جانبی................................. 92 2-5-13. تداخلات دارویی............................... 93 2-5-14. نکات قابل توصیه............................. 93 فصل سوم: مواد و روشها مقدمه.............................................. 95 3-1. دستگاههای مورد استفاده........................ 95 3-2. مواد مورد استفاده............................. 96 3-3. کارهای انجام یافته............................ 97 3-3-1. مطالعات پیش فرمولاسیون انجام شده بر روی پودر تئوفیلین 97 3-3-1-1. بررسی خواص ارگانولپتیک پودر تئوفیلین....... 97 3-3-1-2. تعیین ریزش پودرتئوفیلین (بررسی اندیس کار و ضریب هاسنر)................................................... 97 3-3-1-3. بررسی تراکمپذیری پودر تئوفیلین............. 98 3-3-1-4. تعیین طیف UV تئوفیلین..................... 98 3-3-1-5. رسم طیف FTIRتئوفیلین....................... 99 3-4. تهیه فرمولاسیونهای قرص سریع باز شونده تئوفیلین. 99 3-4-1. روش و تهیه فرمولاسیونهای قرص سریع باز شونده دهانی تئوفیلین به روش تراکم مستقیم.................................. .. 99 3-4-1-1. تهیه فرمولاسیونهای قرص سریع بازشونده تئوفیلین سری A 100 3-4-1-2. تهیه فرمولاسیونهای قرص سریع بازشونده تئوفیلین سریB 101 3-4-1-3. تهیه فرمولاسیونهای قرص سریع بازشونده تئوفیلین سریC 102 3-4-1-4. تهیه فرمولاسیونهای قرص سریع بازشونده تئوفیلین سریD 103 3-4-1-5. تهیه فرمولاسیونهای قرص سریع بازشونده تئوفیلین سریE 103 3-4-1-6. تهیه فرمولاسیونهای قرص سریع بازشونده تئوفیلین سریF 104 3-5. آزمونهای کنترل فیزیکوشیمیایی انجام شده بر روی فرمولاسیونهای قرص سریع باز شونده................................ 105 3-5-1. بررسی خواص ظاهری قرصها...................... 105 3-5-2. بررسی سختی قرصها............................ 105 3-5-3. بررسی میزان فرسایشپذیری قرصها............... 105 3-5-4. تعیین ضخامت و قطر قرصها..................... 106 3-5-5. بررسی یکنواختی وزن قرصها.................... 106 3-5-6. آزمونهای زمان باز شدن قرصها................. 106 3-5-7. رسم نمودار استاندارد تئوفیلین در 272= λmax نانومتر در آب.................................................. 106 3-5-8. تعیین مقدار تئوفیلین و یکنواختی محتوا....... 106 3-5-9. آزمون انحلال و نحوهی آزادسازی دارو........... 107 3-5-10. آزمون بررسی طعم بر روی فرمولاسیون برتر...... 108 فصل چهارم: نتايج 4-1. نتایج حاصل از مطالعات پیش فرمولاسیون انجام شده بر روی پودر تئوفیلین.......................................... 110 4-1-1. نتایج حاصل از بررسی خصوصیات ارگانولپتیک پودر تئوفیلین 110 4-1-2. نتایج مربوط به تعیین ریزش پودر تئوفيلين..... 110 4-1-3. نتایج مربوط به بررسی تراکمپذیری پودر تئوفیلین 112 4-1-4. نتایج مربوط به طیف UV تئوفيلين در محیط آب مقطر 112 4-1-5. رسم نمودار استاندارد تئوفیلین در طول موج 272 نانومتر 114 4-1-6. نتایج مربوط به طیف IR تئوفیلین.............. 115 4-1-7. نتیجهگیری کلی انجام شده روی پودر تئوفیلین... 117 4-2. نتایج مربوط به فرمولاسیونها و کنترل فیزیکوشیمیایی قرصهای سریع باز شونده تئوفیلین................................ 117 4-2-1. نتایج مربوط به آزمون کنترل فیزیکوشیمیایی روی فرمولاسیون سری A................................................. 118 4-2-1-1. نتایج حاصله از انحلال فرمولاسیونهای A2 و A3.. 119 4-2-1-2. نتایج حاصله از انحلال فرمولاسیونهای A4، A5 و A6 119 4-2-1-3. نتایج حاصله از انحلال فرمولاسیونهای A7، A8 و A9 120 4-2-1-4. نتیجهگیری................................. 121 4-2-2. نتایج مربوط به آزمونهای کنترل فیزیکوشیمیایی روی فرمولاسیون سری B............................................. 122 4-2-2-1. نتایج حاصله از انحلال فرمولاسیون B3 و مقایسه آن با A6 123 4-2-3. نتایج مربوط به آزمونهای کنترل فیزیکوشیمیایی روی فرمولاسیون سری C............................................. 123 4-2-3-1. نتایج حاصله از انحلال فرمولاسیون C3......... 124 4-2-4. نتایج مربوط به آزمونهای کنترل فیزیکوشیمیایی روی فرمولاسیون سری D............................................. 125 4-2-5 . نتایج مربوط به آزمونهای کنترل فیزیکوشیمیایی روی فرمولاسیون سری E............................................. 125 4-2-4-1. نتایج حاصله از انحلال فرمولاسیون E و مقایسه آن با C3 126 4-2-5. نتایج بررسی طعم و مزه روی فرمولاسیون منتخب... 127 4-2-6. نتایج مربوط به تعیين مقدار فرمولاسیون منتخب.. 127 فصل پنجم: بحث و نتيجهگيري 5-1. بحث و نتيجهگيري............................... 132 5-2. نتیجهگیری کلی در رابطه با فرمولاسیون بهتر به روش تراکمی مستقیم.................................................. 133 5-3. پیشنهادات..................................... 134 خلاصه انگليسي...................................... 135 منابع............................................. 136 فهرست جداول عنوان صفحه جدول 2-2-1. انواع باز کنندههای مصرفی در قرصسازی..... 38 جدول 2-2-2. معرفی قرصهای سریع رهش ساخته با تکنولوژی zydis 52 جدول 2-2-3. معرفی قرصهای سریع رهش ساخته شده با تکنولوژی Orasoly 54 جدول 2-2-4. معرفي قرصهاي سريع رهش ساخته شده با تكنولوژي Durasolv 54 جدول 2-3-1. دستهبندی آسم............................ 75 جدول 2-3-2. درمان مرحله به مرحلهي آسم در افراد بزرگتر از 12سال................................................... 78 جدول 2-3-3. خلاصهی داروهای مورد استفاده در آسم....... 79 شكل 2-4-1. تغييرات پاتولوژيك و مدياتورهاي التهابي در آسم و COPD................................................... 83 جدول 2-4-2. تفاوتهای آسم و COPD..................... 84 جدول 2-4-3. درجهبندی شدت محدودیت جریان هوا در COPD (بر اساس FEV1 بعد از تجویز برونکودیلاتور)......................... 85 جدول 3-1. اجزای فرمولاسیون قرص سریع باز شوندهی تئوفیلین سری A 101 جدول 3-2. اجزای فرمولاسیون قرص سریع باز شوندهی تئوفیلین سری B 102 جدول 3-3. اجزای فرمولاسیون قرص سریع باز شوندهی تئوفیلین سری C 102 جدول 3-4. اجزای فرمولاسیون قرص سریع باز شوندهی تئوفیلین سری D 103 جدول 3-5. اجزای فرمولاسیون قرص سریع باز شوندهی تئوفیلین سری E 103 جدول 3-6. اجزای فرمولاسیون قرص سریع باز شوندهی تئوفیلین سری F 104 جدول 4-1. نتایج حاصل از چگالی ظاهر و متراکم شده، اندیس کار و ضریب هاسنر با انجام 3 بار آزمایش روی پودر.............. 110 جدول 4-2. رابطهی اندیس کار و قابلیت ریزش پودرها.... 111 جدول 4-3. رابطهی ضریب هاسنر و قابلیت ریزش پودرها .. 111 جدول 4-4. جذب غلظتهای مختلف محلولهای استاندارد تئوفیلین در محیط آب مقطر در طول موج 272 نانومتر..................... 114 جدول 4-5. نتایج مربوط به آزمون کنترل فیزیکوشیمیایی روی فرمولاسیون سری A............................................. 118 جدول 4-6. نتایج مربوط به آزمون کنترل فیزیکوشیمیایی روی فرمولاسیون سری B............................................. 122 جدول 4-7. نتایج مربوط به آزمون کنترل فیزیکوشیمیایی روی فرمولاسیون سری C.............................................. 12 جدول 4-8. نتایج مربوط به آزمون کنترل فیزیکوشیمیایی روی فرمولاسیون سری D............................................. 125 جدول 4- 9. نتایج مربوط به آزمون کنترل فیزیکوشیمیایی روی فرمولاسیون سری E............................................. 126 جدول 4-10. نتایج بررسی طعم و مزه روی فرمولاسیون منتخب 127 فهرست نمودارها عنوان صفحه نمودار 4-1. تعیین طیف UV تئوفيلين ................ 113 نمودار 4-2. جذب غلظتهای مختلف محلولهای استاندارد تئوفلین در محیط آب مقطر و طول موج 272 نانومتر...................... 115 نمودار 4-3. طیف IR تئوفیلین........................ 116 نمودار 4-4. طیف IR تئوفیلین در مراجع............... 117 نمودار 4-5. نمودار آزادسازی دارو از قرص سریع باز شونده تئوفیلین (فرمولاسیون A3 و A2) در محیط آب........................ .. 119 نمودار 4-6. نمودار آزادسازی دارو از قرص سریع باز شونده تئوفیلین (فرمولاسیونA4 ،A5 و A6) در محیط آب................... 120 نمودار 4-7. نمودار آزادسازی دارو از قرص سریع باز شونده تئوفیلین (فرمولاسیونA7 ، A8 و A9) در محیط آب ................. 121 نمودار 4-8. نمودار آزادسازی دارو از قرص سریع باز شونده تئوفیلین (فرمولاسیونA3 ، A6 و A9) در محیط آب................... 121 نمودار 4-9. نمودار آزادسازی دارو از قرص سریع باز شونده تئوفیلین (فرمولاسیون A6 و B3) در محیط آب......................... .. 123 نمودار 4-10. نمودار آزادسازی دارو از قرص سریع باز شونده تئوفیلین (فرمولاسیون C3) در محیط آب.......................... 124 نمودار 4-11 .نمودار آزادسازی دارو از قرص سریع باز شونده تئوفیلین (فرمولاسیون E و C3) در محیط آب......................... .. 126 نمودار 4-12.HPLC تئوفیلین استاندارد............... 128 نمودار 4-13.HPLC تئوفیلین (نمونه)................. 129 نمودار 4-14.HPLC تئوفیلین (مربوط به یکنواختی محتوا) 130 فهرست اشكال عنوان صفحه شکل 2-2-1. ساختمان شیمیایی کراس کارملوز............ 62 شکل 2-2-2. ساختمان شیمیایی کراس پوویدون............. 63 شکل 2-2-3. ساختمان شیمیایی سدیم استارچ گلیکولات...... 64 شکل 2-2-4. ساختمان شیمیایی مانیتول.................. 65 شکل 2-2-5. ساختمان شیمیایی سلولز میکروکریستالین..... 65 شکل 2-2-6. ساختمان شیمیایی آسپارتام................. 66 شکل 2-2-7. ساختمان شیمیایی اودراژیت- ایی............ 67 شکل 2-2-8. ساختمان شیمیایی هیدروکسی پروپیل متیل سلولز 67 شکل 2-3-1. تفاوت راههای هوایی در افراد سالم و مبتلا به آسم 71 شکل 2-3-2. سلولها و میانجیهای زیادی در ایجاد آسم دخیل هستند و اثرات متعددی بر مجاری هوایی دارند.................. 72 شكل 2-3-3. درمان مرحله به مرحله آسم در افراد بزرگتر از 12 سال 78 شكل 2-4-1. تغييرات پاتولوژيك و مدياتورهاي التهابي در آسم و COPD ................................................... 83